Afyon Şirket Avukatı
Tüze (Özet) : Tüze, her şeyden önce bir düzen demektir. Ancak hukukun öngördüğü düzen, gerçekten gerçekleşen bir düzen bileğildir. Tüze, cemiyet ortamında insanların elhak ne davrandıklarını bileğil, ne davranmaları icap ettiğini gösterir. Tüze, namına uyulmak ve uygulanmak dâhilin vardır. Doğruluk değeri zımnında, insanlar arası ilişkileri bir düzene almak, içtimai dirimın gerçekleşmesini çıkarmak icap. İnsanlara, “Bana uy; Beni gerçekleştir” buyruğu ile seslenir. Tüze düzeni, doğduğu andan itibaren ferdin içinsına onaylama edilmesi ve uyulması müstelzim, katiyetle sağlıklı kurallar olarak çıkar. İnsan, özgür bir varlıktır ve iradesini hukukun buyrukları doğrultusunda kullanabileceği kabil, onlara aykırı bir yönde bile kullanabilir. Bu nedenle cemiyet ortamında insanların hâl ve davranışlarının tüze kurallarına uymaması, her dem mümkündür. “İşte tüze, anatomi davranışlarını bileğerlendiren, çıkar çatışmalarına çözüm getiren kurallardan, normlardan meydana mevrut bir dizge, bir bütündür.” İnsan-anatomi, anatomi-doğa ilişkilerinin insanlığın müşterek çıkarı ve huzuru dâhilin evrensel ilkelerle güvence altına düzenınmasıdır. Tüze, insanlık seviyesi dâhilin göstergedir. Hukukun temeli, kaynağı üzerine birhayli rey ortaya atılıtır. Bunlar kaynağı: tanrı, dershane çıkarları, cemiyet sözleşmesi, doğa ve insanlar olarak belirten telakkilerdir. Tüze Nedir Tüze, toplumun umumi menfaatini veya fertlerin ve toplumun müşterek iyiliğini çıkarmak maksadıyla konulmuş olan ve bütün gücüyle desteklenen kaide, doğru ve seçimın bütünüdür. Daha yaygın bir teşhismıyla tüze, adalete yönelmiş içtimai evetşyalnız düzenidir. Tüze Kelime Mazmunı Tüze kelimesi Arapça “doğru” kökünden gelir ve doğru kelimesinin çoğulu olarak bilinmektedir (galat-ı meşhur). Gündüz feneriçda “doğru” kelimesinin çoğulu “ah’kak”tır. Türk Gönül Kurumu’na bakarak tüze kelimesi, “Toplumu düzenleyen ve devletin yaptırım güçlükleü belirleyen yasaların bütünüdür”. Bunun haricinde hukukun “haklar” valörı da vardır. Mecazi anlamda ise, ahbaplık, dostluk valörında da kullanılır. Yol Mazmunı Tüze dönemden döneme değiştiği dâhilin hala doyurucu bir teşhism yapılamamıştır. Kant “Tüzeçular hala hukukun teşhismını aramaktadırlar” der. Günümüzde en çok onaylama edilen teşhismı ise: “Belirli bir zamanda mukannen bir toplumdaki ilişkileri düzenleyen ve uyulması devlet zoruna (müeyyide) bentlanmış kurallar bütünüdür.” Bilimsel bir disiplin olarak tüze, kendi ortamında asıl olarak ikiye ayrılır. Genel olarak hukukun kişiler arası ilişkileri süje saha kısmına Özel Tüze, kişiler ile devlet veya devleti oluşturan kurumlar arası ilişkileri düzenleyen kısmına ise Bütün Hukuku adı verilir. Bu kocaoğlanrım roma hukukundan kalma bir ayrımdır (ius privatum-ius publicum). Medeni Tüze, Tecim Hukuku ve Devletler Özel Hukuku özel hukukun, buna cevap Temel Hukuku, Ceza Hukuku ve İdare Hukuku bütün hukukunun mebdelıca ast dallarıdır. Tüze Kuralları ve Özellikleri Hukuku sair toplumu organizatör kurallar olan örf ve adetler, gelenekler ve dinlerden kocaoğlanran özellik devlet aracılığıyla güvenceye düzenınmış ve cebri yaptırımlara ehil olmasıdır. Tüze kuralları anatomi davranışlarını düzenler ve bulunmuş olduğu toplumun paha hükümlarını taşır. Soyutluk ve genellik özelliği sayesinde nüsha nitelikteki eksiksiz durumlarda uygulanması katkısızlanır. Yapmış oldurım (Müeyyide) Tüze sahaında yaptırım bütün gücü ile uygulanır. Hukuka uymayı zorlama, uymayanları cezalandırma ve uyulmadığı durumlardaki zararları en aza indirmek dâhilin kullanılır. Tüze düzenini katkısızlamayı ve korumayı yalnızçlayan yaptırımlar gene tüze düzeninin öngördüğü şekilde yerine getirilir. Maddi ve içsel yaptırımlar olarak ikiye ayrılır. Maddi yaptırımlar hukuka aykırı durumlarda uygulanırken içsel yaptırımlar bu durumları hapsetmek dâhilin kullanılır. Ceza hukukunda ölüm, mahpus ve varlık cezaları; kanunuesasi hukukunda siyasetten men, vurgun mantinota; vergi hukukunda vergi ve kaçıntıçılık cezaları kabil bambaşka tüze dallarında bambaşka yaptırımlar vardır. Hukukun Dayanağı Hukukun dayanağı ile ilgili çeşitli dönemlerde kuramlar üretilmiştir. Bunları sıralamamız icabında; bilinçi bir irade olarak gören kuramlar, irade dışı olarak gören kuramlar ve pozitivist kuramlar. Bu kuramların birtakımlar felsefik bileğil ortaya konduğu dönemin problemlerını çözmek veya siyasi telakkileri tüze biliminde dile getirme ihtiyacından ortaya çıkmıştır. İdesi ve ideali hak olan tüze, umumi olarak şu şekilde teşhismlanabilir: “Tüze, adalete yönelmiş içtimai bir evetşyalnız düzenidir.” Bu teşhismdan, hukukun üç ayrı fonksiyonu yerine getirdiğini görmekteyiz. Bu fonksiyonlar düzen, kılgı yarar ve adalettir. Hukukun Toplumdaki Fonksiyonları 1. Düzen Fonksiyonu Hukukun bu fonksiyonu ile anlatılmak istenen, hukukun içtimai dirimı düzenleyip insanların amerikan barış ve emniyet ortamında bir arada evetşamalarını katkısızlamaktır. 2. Kullanışlı Yarar (Toplumsal İhtiyaçların Karşılanması) Hukukun kılgı amacını, içtimai gerçeklik belirler. Tüze bu fonksiyonu ile cemiyet ortamında yaşayan insanların, birbirleri ile bina etmek zorunda oldukları ilişkilerini ve biyolojik, ruhsal bir varlık olarak insanoğlunun yapısından kaynaklanan gereksinimlerinı içinlamaya çdüzenışır. Tüze bu fonksiyonu ile doğum, muta nikâhı, ölüm vb. önemli biyolojik olayları da çeşitli hükümlerle düzenler. Tek tüze düzeni dirimın asıl gerçeklerini görmezden gelemez. Tüze düzeni, insanoğlunun katıksız yapısına ve bundan müterakki mevrut ihtiyaçlarına şayan yapmak zorundadır. Tüze önemli ölçübile, hesaplı gerçeklere bile tutkundır; hesaplı gereksinimlara uymalı ve onları içinlamalıdır. 3. Doğruluk Tüze bu fonksiyonu ile mukannen bir tertip altına aldığı içtimai ihtiyaçları, özü salt bir denklik düşüncesi olan hak ölçüsüne vurarak doğruluk kimliğini kulaklıır. Hukukun idesi ve ideali adalettir. En kısaltarak teşhismıyla hak, “bir denklik düşüncesi”dir. “Doğruluk, nesnel (objektif) ve öznel (sübjektif) yapmak üzere dü bambaşka anlamda kullanılır. Doğruluk esasta ahlâki bir kavramdır; Bu kapsamda, fazilet, fazilet valörında şahsi bir özelliği deyimler. Kişi her dem haklı olana yönelir, her insana kendine düşeni tesviye etmek uğrunda geceli gündüzlü ve bileğkârmez bir çaba gösterir. İşte bu hâl ve çabayı gösteren hak, özne (süje) ile ilgili oluşundan ötürü öznel (sübjektif) hak olarak nitelenir. Bir fazilet olan öznel adaletin haricinde ve ondan önce nesnel (objektif) bir hak nosyonı vardır. Nesnel hak, kişinin bir özelliğini bileğil, kişilerin somut durumlarda gerçekleştireceği ilişik biçiminin bir özelliğini deyimler. İşte tüze sahaında hukuki paha olarak sav konusu olan hak bile, bu nesnel anlamda adalettir. Çünkü tüze, insanlar arası ilişkileri biçimlendiren, onlara görünür ve alacaklanabilir bir düzen veren, bu amaca yönelen normlar bütünüdür.” Maşer dâhilindeki davranış ve ilişkilerin bileğerlendirilmelerini dâhilaziz kurallar eksiksizü olarak tüze, bu bileğerlendirmelerde hak ölçüsünü kullandığı ve işletmek durumunda bulunmuş olduğuna bakarak, adaletin sonunda, hukukun da bir bileğerlendirilme ölçüsü olacağı doğaldır. Tüze normlarında hak acaba ne ölçübile yansıtılmıştır ? Mevcut tüze ne denli adaletlidir ? İşte burada kanun üstü hak nosyonı ortaya çıkmaktadır. Bu, bütün tüze sistemine ve sistemlerine egemen mevcut, nesnel ve salt bir paha niteliğindeki adalettir. Tüze bir cemiyet düzenini dâhilerir. Hukukun varlık sebebi bile adalettir; gerek mevcut düzeni sıyanet etmek, gerekse onu bileğkârtirmeyi meşrulaştırmak dâhilin her dem adalete mebdevurulur. Nesnel ve kanun üstü hak hukukta içinmıza kurulu tüze düzenlerinin asli örneği, olması müstelzim tüze valörında tüze idesi olarak çıkar. Bu niteliği ile hak, mevcut tüze düzenlerinin namına şayan olup olmadığı açısından bir paha ve yorum ölçüsü olur. Yeniden bu özelliği ile hak, aynı zamanda hukukun idealidir. Hukukun sahileştirmek amacını güttüğü şey adalettir. Birbirleri ile müspet ve negatif içinlıklı ilişkilerde mevcut bu üç fonksiyon denge ortamında olduklarında, adil bir tüze düzeninin gerçekleşmesi katkısızlanır. Uygun olarak bütün tüze normları bu üç fonksiyonu da kapsar. Sonuç olarak tüze, hem adaleti gerçekleştirecek, hem içtimai evetşyalnız uyacak, hem bile bu içtimai dirimın amerikan barış ortamında sürebilmesi dâhilin bir düzen görünümünü katkısızlamaya çdüzenışacaktır.